Enflasyon Nedir?

En basit şekliyle enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarındaki artıştır. Gündelik hayatımızda “enflasyon” olarak bahsettiğimiz aslında TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafından resmi olarak hesaplanan Tüketici Enflasyonu. TUİK, yaşamımızda sıklıkla kullandığımız mal ve hizmetlerin fiyatlarını, bu ürünlere toplam yıllık tüketimimizin ne kadarını ayırdığımıza bakarak ağırlıklandırıp tek bir fiyat haline getiriyor; ve bu fiyattaki artışa tüketici enflasyonu diyoruz.

Mesela, Aralık ayında enflasyonun %1 olması, bu toplulaştırılmış tüketim sepetinin maliyetinin Kasım ayına göre %1 arttığı anlamına geliyor. Aralık ayında yıllık enflasyonun %10 olması, bu toplulaştırılmış tüketim sepetinin maliyetinin bir önceki yılın Aralık ayına göre %10 arttığı anlamına geliyor. Yıllık enflasyon, bu iki nokta arasındaki fiyat artışını gösteriyor; ara aylardaki fiyat dalgalanmalarını yansıtmıyor.

Tüm ücretlerin gerçekleşen enflasyonu tamamen telafi edecek şekilde artmadığı bir ortamda, yüksek enflasyon, alım gücünün ve toplum refahının düşmesi demek. Birikimlerinin enflasyon karşısında değer kaybetme riskini azaltmak için, yatırımlarını doğru araçlarda değerlendirmek önemlidir. Sen de avantajlı mevduat faiz oranları ile birikimlerine değer katmak için gündüz vadesiz, gece vadeli hesap gibi kullanabileceğin ON Hesabını açabilirsin.

Enflasyon, geniş bir coğrafyada yaşayan, farklı gelir seviyesi ve farklı tüketim alışkanlıkları o yaşayan kişilerin ortalama harcama sepetindeki artışı gösteriyor. Toplulaştırılmış bir veri; toplumdaki farklı coğrafya, kültür ve gelir düzeylerindeki bireylerin tüketim sepetlerinden oluşturulmuş ortalama bir veri. Ancak her kişinin günlük hayatında kullandığı mal ve hizmetler ve ağırlıkları birbirinden farklı. Yani, tüketici enflasyonu, kimsenin harcama sepetindeki artışı birebir ölçebilen bir veri değil.

“Enflasyonun düşmesi”, fiyatların düşmesi demek değil. Enflasyon artıyorsa, sepetimizdeki ürünlerin toplam fiyatı bir önceki karşılaştırmamıza göre daha hızlı artıyor, demek. Enflasyon düşüyorsa, sepetimizdeki ürünlerin toplam fiyatı bir önceki karşılaştırmamıza göre daha az artıyor, demek.

Mesela, Aralık ayında yıllık enflasyon %10 iken, Ocak ayında yıllık enflasyon %11 ise; enflasyon artıyor. Yani, fiyat artışları hızlanıyor.

Tam tersine, Aralık ayında enflasyon %10 iken, Ocak ayında %9 olmuş ise, enflasyon düşüyor. Yani, fiyat artışları yavaşlıyor. İyi haber!

Ülkemizde resmi enflasyon TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafından hesaplanıyor.

Enflasyon için iki resmi veriyi takip ediyoruz: Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE).

TÜFE, satın aldığımız nihai ürün fiyatları üzerinden (vergiler dahil, peşin fiyatlar) toplanıyor. ÜFE ise, yurtiçinde üretimi yapılan ürünlerin üretim sonrasındaki (vergi hariç, peşin fiyatlar) fiyatları üzerinden toplanıyor.

Bunlara ek olarak, tüketici fiyat artışlarını takip eden İTO (İstanbul Ticaret Odası) ve TURK-İş (Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu) gibi kurumlar da var. İTO, İstanbul Ücretliler Geçinme Endeksi ve TÜRK-İŞ Türkiye Açlık ve Yoksulluk Sınırı verilerini her ay açıklıyor. Bu verilerdeki artış oranları da yakından takip ediliyor.

TUİK, toplumun tüm sosyal ve ekonomik olarak farklı kesimlerini kapsayacak şekilde gerçekleştirilen bir tüketim anketine (Hanehalkı Bütçe Anketi) dayanarak Türkiye için ortalama bir tüketim sepeti oluşturuluyor. 2021 yılında bu tüketim sepetinde 415 madde yer aldı.

Tüketim sepetindeki ürünler, gelirin ne kadarının bu ürünlere harcandığına bağlı olarak ağırlıklandırılıyor. Tüketim alışkanlıklarındaki değişime göre, bu ürünler ve ağırlıkları her yıl Ocak ayında güncelleniyor; ve tüm yıl için bu ürünler ve ağırlıklar kullanılıyor.

Mesela, 2021 yılında TÜFE içinde Gıda ürünlerinin ağırlığı %25.9’du; bu kategori altında Ekmek’in ağırlığı ise %2.5 idi. Yani, TÜFE hesaplaması, Türkiye’de ortalama bir kişinin aylık tüketiminin %2.5’ini Ekmek’e ayırdığını varsayıyor.

Ay içinde bazı ürünlerin fiyatları günlük, bazı ürünlerin fiyatları haftalık, bazı ürünlerin fiyatları ayda iki kez toplanıyor. Bu toplanan fiyatlar, tüketim sepetindeki ağırlıklarına göre tekrar hesaplanarak tek bir fiyat, bir endeks haline getiriliyor. Aylık enflasyon iki ay arasındaki değişim olarak hesaplanıyor. Mesela, Aralık ayında tüketici fiyat endeksi 110 olarak hesaplandı. Kasım ayında 109 idi. Aralık ayı aylık enflasyonunu, (110-109)-1 = %0.9 olarak bulabiliriz. Bir önceki yıl Aralık ayında endeksin 100 olduğunu düşünelim. Bu yıl Aralık itibariyle yıllık enflasyon, (110-100)-1 = %10 olarak hesaplanır. Aralık ayında hesaplanan yıllık enflasyon, aynı zamanda o yıl için kullanılan “Yıllık” enflasyon olur.

Genellikle fiyatların artış eğiliminde olduğunu gözlemlediğimiz doğru. Ancak teorik olarak, fiyatların düşmesi de mümkündür.

TÜFE, bir endeks olduğu için her zaman artı değerdir. Ancak TÜFE’nin değişimi, fiyatlardaki değişime bağlı olarak artı veya eksi değer olabilir.

Fiyat düşüşlerini yıl içinde mevsimsel hareketlerde gözlemleyebiliriz. Mesela, mevsim başında fiyatı yüksek olan bir meyvenin mevsime gelip bollaştıkça fiyatının düşmesi söz konusu olabilir. Ya da, indirim sezonu nedeniyle bazı ürünlerin fiyatlarında düşüşler görülmesi nedeniyle, bir kategoride “eksi” değişimler görebiliriz.

Ancak ekonomik aktivitenin ve iç talebin ciddi bir şekilde daralması durumunda, genel tüketici fiyatlarında bir düşüş görmek mümkündür. Fiyatların bu şekilde düşmesi “Deflasyon” olarak adlandırılır.

Enflasyon, Deflasyon ve Dezenflasyon terimleri sıklıkla karıştırılan kavramlar.

En basit haliyle: Enflasyon, fiyatların artması; Deflasyon, fiyatların düşmesi; Dezenflasyon, enflasyonun düşüş eğiliminde olması demektir.

Enflasyonun düşmesi, her zaman fiyatların düştüğü anlamına gelmez. Fiyatlar artmaya devam ederken, bu artışın hızı yavaşlıyorsa “enflasyon düşer”. Bu duruma, dezenflasyon diyoruz. Mesela, yıllık enflasyon belirli bir dönem içinde %15’ten %10’a geriliyorsa, bir “dezanflasyon” sürecinden bahsedebiliriz.

Deflasyon, mal ve ürün fiyatlarında genel bir düşüşü ifade eder.

Yani, Enflasyon kavramı ile zıt anlamdadır.

İlk bakışta, tüketicilerin alım gücünü artırdığı için olumlu algılanır. Deflasyonu, teknolojik gelişim ve verimlilik artışı gibi faktörler destekliyorsa, bu algı doğrudur. Ancak genel olarak, para arzının ve kredi daralması ile beraber ilişkilendiği unutulmamalıdır.

TÜİK, her yıl, Türkiye’nin genelinde tüketim alışkanlıklarının ve gelişimini takip eden bir anket gerçekleştiriyor. Toplumun tüm sosyal ve ekonomik olarak farklı kesimlerini kapsayacak şekilde gerçekleştirilen bir tüketim anketine (Hanehalkı Bütçe Anketi) dayanarak Türkiye için ortalama bir tüketim sepeti oluşturuluyor. 2021 yılında bu tüketim sepetinde 415 madde yer aldı.

Tüketim sepetindeki ürünler, gelirin ne kadarının bu ürünlere harcandığına bağlı olarak ağırlıklandırılıyor. Tüketim alışkanlıklarındaki değişime göre, bu ürünler ve ağırlıkları her yıl Ocak ayında güncelleniyor; ve tüm yıl için bu ürünler ve ağırlıklar kullanılıyor.